Навазыбкаў Zz067 5BbdEexvQOZJWwXn89qxqtL4
| Навазыбкаў | |||||
 Возера Карна | |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | 1701 | ||||
| Горад з: | 1809 | ||||
| Краіна: | Расея | ||||
| Суб’ект фэдэрацыі: | Бранская | ||||
| Раён: | Навазыбкаўскі | ||||
| Плошча: | 31,4 км² | ||||
| Вышыня: | 160 м н. у. м. | ||||
| Насельніцтва (2009) | |||||
| колькасьць: | 41 932 чал. | ||||
| шчыльнасьць: | 1335,41 чал./км² | ||||
| Тэлефонны код: | 48343 | ||||
| Паштовы індэкс: | 243020 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 52°32′ пн. ш. 31°56′ у. д. / 52.533° пн. ш. 31.933° у. д.Каардынаты: 52°32′ пн. ш. 31°56′ у. д. / 52.533° пн. ш. 31.933° у. д. | ||||
Навазыбкаў на мапе Расеі   Навазыбкаў | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
Навазы́бкаў — места ў Расеі, на рацэ Карне. Адміністрацыйны цэнтар Навазыбкаўскага раёну Бранскай вобласьці. Насельніцтва на 2016 год — 40 632 чалавекі. Знаходзіцца за 207 км на паўднёвы захад ад Бранску.
Навазыбкаў — места гістарычнай Старадубшчыны (частка Смаленшчыны і Севершчыны), на беларускай этнічнай тэрыторыі.
Зьмест
- 1 Гісторыя
- 2 Насельніцтва
- 2.1 Дэмаграфія
- 2.2 Адукацыя
- 3 Эканоміка
- 4 Транспарт
- 5 Турыстычная інфармацыя
- 5.1 Славутасьці
- 5.2 Страчаная спадчына
- 6 Галерэя
- 7 Асобы
- 8 Дадатковыя зьвесткі
- 9 Крыніцы
- 10 Літаратура
- 11 Вонкавыя спасылкі
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Існуе меркаваньне, што слабада Зыбкая, або Зыпкаў, існавала ўжо ў 1686 годзе. Тым часам першы пісьмовы ўпамін пра яе зьмяшчаецца ўва ўнівэрсале палкоўніка Старадубскага палку Міхала Міклашэўскага і датуецца 12 верасьня 1701 году. Асноўную частку першапасяленцаў слабады складалі стараверы, уцекачы з цэнтральных рэгіёнаў Расеі, што ратаваліся ад перасьледу ўладаў. За практычна ўсю гісторыю места стараверы гралі значную ролю ў жыцьці і разьвіцьці Навазыбкава і складалі прыкметную дзель ягонага насельніцтва. Асноўнай дзейнасьцю слабадзянаў у XVII — першай палове XVIII стагодзьдзяў была перапрацоўка прадуктаў сельскай гаспадаркі (вытворчасьць пяньковых лінаў, канаплянага масла, мылаварэньне, выраб скураў), дробнарамесная вытворчасьць (драўляныя абцугі, санкі, дугі), а таксама гандаль.
30 студзеня 1809 году Навазыбкаў атрымаў статус павятовага места, што дало прыкметны штуршок да яго далейшага разьвіцьця, як у пляне станаўленьня прамысловай вытворчасьці, так і ў пашырэньні гандлю. 1 красавіка 1858 году зьявіўся праект мескага гербу «ў зялёным полі залаты слуп у суправаджэньні чатырох залатых манэт»[1]. На 1895 год у Навазыбкаве было 119 мураваных і 1692 драўляныя будынкі, працавалі 165 крамаў, 9 гасьцініц і 30 заводаў, штогод праводзілася 4 кірмашы.
25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Навазыбкаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, дзе стаў цэнтрам павету («падраёну») Гомельскага раёну[2]. Аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР, дзе ён стаў цэнтрам павету Гомельскай губэрні (з 1926 году ў Бранскай губэрні, з 1929 году ў Заходняй вобласьці, у 1938—1944 гадох у Арлоўскай вобласьці).
26 красавіка 1986 году ў выніку катастрофы на ЧАЭС Навазыбкаў апынуўся ў зоне радыяцыйнага забруджваньня з радыяцыяй звыш 17 кюры на км². Да нашага часу захаваліся тутэйшыя гаворкі беларускае — у выглядзе трасянкі і асобных уласьцівасьцяў беларускага акцэнту: дзеканьня, цеканьня, цьвёрдых «р» і «ч», гука «ў» пасьля галосных замест «в».
Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- XIX стагодзьдзе: 1886 год — 8602 чал.[3]; 1895 год — 14 936 чал. (7321 муж. і 7615 жан.)[4]
- XIX стагодзьдзе: 1939 год — 24,5 тыс. чал.; 1959 год — 25,9 тыс. чал.; 1974 год — 39 тыс. чал.[5]; 1992 год — 42,4 тыс. чал.[6]; 1998 год — 43,3 тыс. чал.[7]
- XXI стагодзьдзе: 2005 год — 42,7 тыс. чал.; 2008 год — 42 178 чал.; 2016 год — 40 632 чал.
Адукацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У сыстэме адукацыі места функцыянуюць 13 дашкольных адукацыйных установаў, 9 агульнаадукацыйных школаў, 2 установы пачатковай прафэсійнай адукацыі, 3 установы сярэдняй прафэсійнай адукацыі, 1 установа вышэйшай прафэсійнай адукацыі (філія Бранскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя акадэміка І. Пятроўскага, адкрылася ў 1995 годзе), а таксама некалькі ўстановаў для дзяцей з адмысловымі запатрабаваньнямі, улучна з карэкцыйнай школаю-інтэрнатам.
Эканоміка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Прадпрыемствы станкабудаўнічай і інструмэнтальнай прамысловасьці.
- ААТ «Навазыбкаўскі станкабудаўнічы завод»
- ААТ «Навазыбкаўская кравецкая фабрыка»
- ААТ «Навазыбкаўская кравецка-трыкатажная фабрыка імя 8 сакавіка»
Транспарт[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Па Навазыбкаву курсуюць аўтобусы па 7 маршрутах. Прымескі рух арганізаваны па 25 маршрутах. Дзейнічае рэгулярнае аўтобуснае злучэньне зь местамі Бранск, Гомель.
Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Банк (1902)
- Вучэльня сельскагаспадарчая тэхнічная (1887—1889)
- Гімназія жаночая (1883)
- Жылы дом (канец XIX ст.)
- Камяніца купца Пэўзнэра (1884)
- Камяніца мяшчаніна Пешахонава (1882)
- Камяніца, былых уласьнікаў запалкавай фабрыкі, Воўкавых (1904)
- Камяніца гандляроў братоў Абросімавых (1896)
- Хата пасяленцаў-старавераў (пачатак XVIII ст.)
- Царква Зьвеставаньня Багародзіцы (да 1871)
- Царква Раства Багародзіцы ў Людкаве (1754)
- Царква саборная Сьвятога Міхала Арханёла (1867—1898)
- Царква Сьвятога Мікалая (1782)
- Царква Сьвятога Спаса (1789—1795)
- Царква Сьвятога Спаса (1911—1914; стараверская)
Страчаная спадчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Царква Раства Хрыстова (да 1818)
Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Краявіды Навазыбкава
Царква Раства Багародзіцы ў Людкаве
Царква Сьвятога Мікаля
Царква Сьвятога Міхала
Царква Сьвятога Спаса (стараверская)
Асобы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Расьціслаў Аляксееў (1916—1980) — суднабудаўнік
- Давыд Драгунскі (1910—1992) — двойчы герой Савецкага Саюзу, генэрал-палкоўнік
- Павал Растаргуеў (1881—1959) — беларускі і расейскі мовазнаўца і пэдагог
- Рыгор Рашаль (1899—1983) — савецкі рэжысэр
Дадатковыя зьвесткі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- у 1926—1927 гадох у Навазыбкаве адбываў армейскую службу беларускі паэт і перакладчык Уладзімер Хадыка
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 203.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. — Вільня, 2002. С. 194.
- ^ Krzywicki J. Nowozybkow // Słownik geograficzny... T. VII. — Warszawa, 1886. S. 292.
- ^ Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.
- ^ Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
- ^ Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
- ^ Энциклопедический словарь
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Катлярчук А. Беларусы Бранскага краю. Этнічная гісторыя і сучаснасць // ARCHE, №2, 2001. (Народны нумар)
- Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VII: Netrebka — Perepiat. — Warszawa, 1886.
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Навазыбкаў — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- м. Навазыбкаў, Radzima.org
- Алег Трусаў. Беларуская Атлянтыда: Без бар’ераў. Северскія землі // Радыё Свабода, 19 кастрычніка 2007 г.
| |||||||||||||
| ||||||||
